 |
GDPHồ Chí Minh, người sáng lập nước Việt Nam, đã xác định rõ con đường phát triển. “Vì lợi ích mười năm, chúng ta phải trồng cây. Vì lợi ích trăm năm, chúng ta phải trồng dân,” là một câu nói mà ông thích nói ra. Tuy nhiên, bất chấp nhiều năm tăng trưởng kinh tế nhanh chóng, GDP bình quân đầu người của đất nước vẫn chỉ là 3.760 USD, thấp hơn so với các nước trong khu vực như Malaysia và Thái Lan, và hầu như không đủ để người Việt Nam bình thường cảm thấy được nuôi dưỡng tốt. Tuy nhiên, Hồ Chí Minh đang ám chỉ đến một câu tục ngữ của Trung Quốc ca ngợi lợi ích của giáo dục, và về mặt đó người dân Việt Nam có thể ít phàn nàn.
Con cái của họ được trải qua một trong những hệ thống giáo dục tốt nhất trên thế giới, vị thế này được thể hiện qua thành tích xuất sắc trong các bài đánh giá quốc tế về môn đọc, toán và khoa học. Dữ liệu mới nhất từ Ngân hàng Thế giới cho thấy, xét về điểm học tập tổng hợp, học sinh Việt Nam không chỉ vượt trội so với các bạn cùng lứa ở Malaysia và Thái Lan mà còn vượt trội so với học sinh ở Anh và Canada, những quốc gia giàu hơn gấp sáu lần. Ngay cả ở Việt Nam, điểm số của học sinh cũng không thể hiện mức độ bất bình đẳng phổ biến giữa các giới tính và các khu vực khác nhau.
Xu hướng học tập của trẻ là kết quả của nhiều yếu tố – nhiều yếu tố bắt nguồn từ gia đình và môi trường nơi chúng lớn lên. Nhưng điều đó không đủ để giải thích thành tích xuất sắc của Việt Nam. Bí mật đặc biệt của nó nằm ở lớp học: trẻ em học được nhiều hơn ở trường, đặc biệt là trong những năm đầu đời.
Trong một nghiên cứu vào năm 2020, Abhijeet Singh của Trường Kinh tế Stockholm đã đánh giá năng suất cao hơn của các trường học ở Việt Nam bằng cách kiểm tra dữ liệu từ các bài kiểm tra giống hệt nhau do học sinh ở Ethiopia, Ấn Độ, Peru và Việt Nam thực hiện. Ông cho thấy trẻ em Việt Nam trong độ tuổi từ 5 đến 8 đều chạy đua về phía trước. Ở Việt Nam học thêm một năm, xác suất một đứa trẻ có thể giải được một bài toán nhân đơn giản tăng 21 điểm phần trăm; ở Ấn Độ mức tăng là sáu điểm.
 |
Trường học ở Việt Nam, không giống như trường học ở các nước nghèo khác, đã được cải thiện theo thời gian. Một nghiên cứu được công bố vào năm 2022 bởi các nhà nghiên cứu tại Trung tâm Phát triển Toàn cầu, một tổ chức tư vấn có trụ sở tại Washington, DC cho thấy rằng ở 56 trong số 87 quốc gia đang phát triển, chất lượng giáo dục đã xấu đi kể từ những năm 1960 (xem biểu đồ). Việt Nam là một trong số ít quốc gia có trường học liên tục đi ngược lại xu hướng này.
Lý do lớn nhất là tầm cỡ của giáo viên của nó. Không nhất thiết họ phải có trình độ tốt hơn; họ chỉ đơn giản là hiệu quả hơn trong việc giảng dạy. Một nghiên cứu so sánh học sinh Ấn Độ và học sinh Việt Nam cho rằng phần lớn sự khác biệt về điểm số trong các bài kiểm tra toán là do chất lượng giảng dạy có sự chênh lệch lớn.
Giáo viên Việt Nam làm tốt công việc của mình vì được quản lý tốt. Họ được đào tạo thường xuyên và được tự do làm cho các lớp học trở nên hấp dẫn hơn. Để giải quyết tình trạng bất bình đẳng trong khu vực, những người được đưa đến vùng sâu vùng xa được trả nhiều tiền hơn. Quan trọng nhất, đánh giá của giáo viên dựa trên kết quả học tập của học sinh. Những học sinh nào học tốt sẽ được khen thưởng bằng danh hiệu “giáo viên xuất sắc”.
Ngoài những củ cà rốt như vậy, một cây gậy lớn còn là mối đe dọa cho Đảng Cộng sản cầm quyền. Bộ máy đảng bị ám ảnh bởi giáo dục. Điều này lan xuống cấp trường, nơi có nhiều hiệu trưởng là đảng viên.
Nỗi ám ảnh còn có những tác dụng hữu ích khác. Các tỉnh được yêu cầu chi 20% ngân sách cho giáo dục, điều này đã giúp ích cho sự công bằng trong khu vực. Việc Đảng quan tâm sát sao và không ngừng như vậy cũng đảm bảo rằng các chính sách được điều chỉnh để cập nhật chương trình giảng dạy và tiêu chuẩn giảng dạy. Xã hội nói chung chia sẻ sự cố định. Ngô Quang Vinh, một cán bộ khu vực xã hội tại Ngân hàng Phát triển Châu Á, cho biết các gia đình Việt Nam cam kết đi học vì Nho giáo đã ăn sâu vào trong nước. Ông nói rằng ngay cả những bậc cha mẹ nghèo hơn cũng phải bỏ tiền ra để học thêm. Ở các thành phố, nhiều người tìm đến những trường có giáo viên đạt danh hiệu “dạy xuất sắc”.
Tất cả điều này đã gặt hái được những phần thưởng phong phú. Khi trường học được cải thiện, nền kinh tế Việt Nam cũng vậy. Nhưng tăng trưởng đang thử thách hệ thống giáo dục, Phùng Đức Tùng, giám đốc Viện Nghiên cứu Phát triển Mê Kông, một cơ quan tư vấn ở thủ đô Hà Nội, cho biết. Các doanh nghiệp ngày càng muốn có những lao động có kỹ năng phức tạp hơn, chẳng hạn như quản lý nhóm, mà sinh viên Việt Nam không được đào tạo. Tăng trưởng cũng kéo người di cư đến các thành phố, khiến các trường học ở thành thị trở nên quá tải. Ngày càng có nhiều giáo viên từ bỏ việc học để tìm những công việc lương cao hơn trong khu vực tư nhân. Để đảm bảo Việt Nam vẫn đứng đầu, chính phủ sẽ phải giải quyết những xu hướng này. Như Hồ Chí Minh thường nhắc nhở mọi người, việc trồng trọt đòi hỏi phải thường xuyên chú ý.
